Mô tả
Giới thiệu tác phẩm Cố Hương
Bao trùm tác phẩm Cố hương là thứ không khí mang màu ảm đạm, nó không chỉ khiến cảnh vật hiện ra với dáng vẻ cằn cỗi, xác xơ mà còn len lỏi vào tâm hồn và khối óc con người. Vừa tới cổng nhà, nhân vật “tôi” đã cảm nhận được sự hiu quạnh từ nơi tràn ngập tiếng nói cười thuở niên thiếu. Vì kế sinh nhai, rất nhiều người phải chấp nhận nói lời giã từ quê hương, đặt chân đến những vùng đất hoàn toàn xa lạ.
“Tinh mơ sáng hôm sau, tôi về tới cổng nhà. Trên mái ngói, mấy cọng tranh khô phất phơ trước gió, đủ rõ nhà không đổi chủ không được. Những gia đình khác có lẽ đã dọn đi rồi, cho nên cảnh tượng càng hiu quạnh.”
Ngay cả nhân vật chính cũng phải giã từ quê hương để kiếm sống ở nơi khác. Tình cảnh khó khăn, thiếu thốn vật chất chính là vấn đề trong xã hội đương thời, nó khiến mỗi người buộc phải thay đổi, khó giữ tấm lòng sắc son. Gìn giữ lương tri và phẩm chất tốt đẹp của con người là điều gì đó rất xa xỉ trong thời cuộc bấy giờ. Khi phải đối diện nỗi lo “cơm – áo – gạo tiền”, người ta thường quên mất tình yêu thương và sự tự trọng.
Quê hương thay đổi kéo theo những biến chuyển nơi nội tâm và cách hành xử của con người nơi đây. Họ khác rất nhiều trong trí nhớ nhân vật chính, ai cũng chật vật, khổ sở với kế sinh nhai. Ngay cả người thân máu mủ ruột thịt cũng bị sự ích kỷ và vụ lợi che mờ mắt. Thím Hai Dương được mệnh danh là “nàng Tây Thi đậu phụ” duyên dáng năm nào giờ đây trở thành người phụ nữ thô kệch, xấu tính. Đón cháu mình về thăm quê cũ nhưng thím lại nói bằng giọng điệu chua ngoa, châm biếm. Vừa mắng nhân vật “tôi” vừa vơ vét đồ đạc, người phụ nữ ấy soi xét từng thứ với điệu bộ đanh đá, cay nghiệt. Cậu cháu ruột là Hoàng cũng tỏ vẻ xa lạ khi chỉ đứng nhìn từ xa với ánh mắt ngờ nghệch. Dường như, khoảng cách đã làm phai nhòa tình cảm trong lòng cậu bé. Thậm chí người bạn gắn bó thuở ấu thơ cũng có những thay đổi đáng ngạc nhiên. Từ cậu bé nông dân khỏe mạnh, lanh lợi tháo vát lại trở thành một gã đàn ông già nua, mặt đầy nếp nhăn.
Điều khiến nhân vật chính bất ngờ không đơn thuần là sự đổi thay về ngoại hình của Nhuận Thổ, người thân thiết như anh em tuổi ấu thơ mà chính là sự xuống cấp trầm trọng trong hành vi, cử chỉ và cả suy nghĩ. Con người ta đôi lúc có hành động, cử chỉ không mấy tốt đẹp nhưng nhất định phải giữ được thiên lương cao quý. Thế mà, anh bạn thân năm nào giờ đây trở thành kẻ đần độn, chấp nhận cúi đầu trước số phận. Giữa họ còn tồn tại bức tường khoảng cách vô hình tên địa vị xã hội. Ở thời đại ấy, danh vọng cùng quyền lực lên ngôi, chúng chi phối toàn bộ đời sống và giam hãm con người trong chiếc lồng cổ hủ, lạc hậu. Những số phận như thím Hai Dương hay Nhuận Thổ không phải hiếm thấy trong đất nước Trung Hoa đương thời. Sự khắc nghiệt, suy thoái của xã hội đẩy họ xuống đáy vực nhưng chính lối sống lạc hậu mới là thứ không cho con người thoát ra.
Trong Cố hương, Lỗ Tấn còn miêu tả tình cảnh Thủy Sinh, người con thứ năm của bạn mình là Nhuận Thổ. Cậu bé giống hệt bố mình ở tính nhút nhát, dè dặt nhưng trông ốm yếu và khắc khổ hơn. Sự xuất hiện của Thủy Sinh không phải yếu tố ngẫu nhiên mà hoàn toàn xuất phát từ ý đồ nghệ thuật nơi ngòi bút Lỗ Tấn. Cậu bé như hình ảnh ẩn dụ, tượng trưng cho một thế hệ lam lũ, bị vật chất che mờ mắt kế tiếp. Văn sĩ nhìn thẳng vào hiện thực xã hội ung nhọt, đen tối với kiếp người “bần cùng hóa” để lột tả những thay đổi đáng buồn trong họ. Viết văn, đối với Lỗ tấn, là hành trình truy vấn và ghi chép sự thật, không chút che đậy hay lừa dối. Hằn sâu trong từng ý văn và con chữ đanh thép là tấm lòng nhân đạo vô bờ bến. Ông phơi bày sự thối nát của xã hội nhằm mục đích thức tỉnh con người, giải cứu dân tộc khỏi “căn bệnh tinh thần” ăn sâu trong tiềm thức.
