Mô tả
Giới thiệu tác phẩm O Chuột
Từ o trong truyện ngắn O chuột của Tô Hoài có nghĩa là gì? Phải chăng ‘O có nghĩa là ‘cô’. Nên ‘O chuột’ có nghĩa là ‘Cô chuột’.
Nếu đọc kỹ lại truyện, ta sẽ không thấy tác giả nói đến cô chuột, nàng chuột nào cả. Chỉ có hai con chuột nhắt thuộc giống đực mà thôi. Tô Hoài viết: “Lại có tiếng rúc rích ở trong, à có hai thằng chuột rửng mỡ đang đùa nhau. Chúng nó hẳn đến ngày tận số. Ai đời chuột lại dám đánh đu ở miệng mèo! (…) Hai chú chuột ở trong gầm đống củi hẳn thấy trời tối rồi thì muốn ra ngoài chơi lắm. (…) Hai cái đầu ló ra. Rồi hai gã chuột bước hẳn ra đống củi đi lần về phía bếp. Chúng vui vẻ cãi nhau choe chóe”.
Thằng chuột, chú chuột, gã chuột thì không thể là “đàn bà, con gái” được. Vậy trong O chuột, chẳng có chữ o nào có nghĩa là “cô” cả. Mà thực ra, chữ o cũng chỉ xuất hiện có một lần trong câu cuối cùng: “Cơ chừng gã mèo mướp phải dành tất cả cái hoa niên của mình để mà chỉ luẩn quẩn đi o chuột”.
Chỉ có một lần trong câu này thôi. Mà trong văn cảnh này của ngữ đoạn, vị từ đi o chuột thì o chỉ có thể là một vị từ động, thường gọi là động từ (chứ không thể là danh từ, nên càng không thể có nghĩa là “cô”). Vâng, o trong O chuột là một vị từ. Nói chung khi truyện ngắn O chuột của Tô Hoài ra đời (1942) thì vị từ o đã không còn thông dụng trong phương ngữ miền Bắc, mặc dù nó có thể còn được dùng ở làng Nghĩa Đô, quê ngoại của tác giả (và/hoặc cục bộ ở một số địa phương khác nữa). Nhưng trong Nam thì nó vẫn thông dụng, đặc biệt là trong ngữ vị từ o mèo. Nghĩa của o trong O chuột đã gián tiếp được chính Tô Hoài giải thích bằng một số từ ngữ khác trong truyện như: -rình nấp; -rình chuột; -đi quanh đi quẩn để tìm, để lùng bắt chuột nhắt.
Cứ như trên thì, hiểu rộng ra và nếu liên hệ đến nghĩa của o trong o mèo, ta sẽ thấy o trong O chuột của Tô Hoài chẳng qua là o trong o mèo hiểu theo nghĩa bóng, chứ không phải là một từ o nào khác. O mèo, nói một cách ngắn gọn, mà không kém phần xác thực, là lân la ve gái. Còn o chuột cũng chỉ là rình nấp, đi quanh đi quẩn để tìm, để lùng bắt chuột mà thôi.
